Partner of the
inter-uni.net for integrated health sciences

                   

Zondag 17 NOVEMBER 2019

WETENSCHAP VANUIT HARTSTOCHT
Het woelige Fin de Siècle in Wenen en Parijs: voedingsbodem voor de dieptepsychologie

Wenen in het 19e eeuwse Fin de Siècle is de stad van Freud en Breuer, van Mahler en Schönberg, van Brentano en Wittgenstein. Het is een plaats en periode van ongekende culturele bloei, van verandering en overgang, van verwachtingen en angst. Volgens sommigen, zoals Janik & Toulmin, is het niet voor niets dat de filosofie van Arthur Schopenhauer in deze tijd populair is onder intellectuelen in Wenen. Vaak wordt Schopenhauer geassocieerd met een uiterst pessimistisch mens- en wereldbeeld. Belangrijker echter voor het geestelijk klimaat is Schopenhauers kritiek op de Verlichting: denk maar niet dat de ratio al het irrationele uit de mens zal bannen. Het hart is altijd sterker dan de rede. Het hoeft nauwelijks betoog dat die gedachte in de Psychoanalyse alom aanwezig is.
Wenen is niet de enige stad met zo'n Fin de Siècle-klimaat. In Parijs bijvoorbeeld experimenteren Charcot en Janet met hypnose. Psychologie, Sociologie en Antropologie ontwikkelen zich ondertussen als zelfstandige universitaire disciplines. Het onbewuste wordt ontdekt, dromen worden onderwerp van analyse, de psyche krijgt—soms onheilspellende—diepte.

Na een paar decennia van bloei in psychologie, literatuur en kunst verdwijnt de "irrationele" onderstroom weer grotendeels van het toneel. Zo verlegt de academische psychologie haar focus bijvoorbeeld naar het rationeel benaderen van cognities en gevoelens, en laat ze zich feitelijke vooral weer inspireren door Verlichting en positivisme. Dat is niet per se verkeerd of slecht, maar je kunt je afvragen of de hedendaagse psychologie—net als andere domeinen in onze samenleving—nog wel een adequaat beeld heeft van de mens, zijn gedrag en zijn drijfveren. Wat kunnen we leren van de onstuimige jaren in Wenen en Parijs?

In dit seminar zal ik uitgebreid aandacht besteden aan het intellectuele en culturele Fin de Siècle in Wenen en Parijs; aan de opkomst van de verwante academische psychologie en sociologie; aan het experimenteren met hypnose en de ontdekking van het onbewuste; en aan elementen uit Schopenhauers filosofie die steeds weer met al deze thema's vervlochten zijn. Natuurlijk gaat het ook om de vraag of deze thema's nog relevant zijn, of kunnen zijn in onze eigen tijd.

 

dr. Theo Verheggen

Dr. Theo Verheggen (1972) doceerde bijna twee decennia Cultuurpsychologie en Geschiedenis van de Psychologie. In 2017 besloot hij de universiteit te verlaten. Sindsdien is hij freelance docent en schrijver.

Theo is bijzonder geïnteresseerd in de filosofie van Arthur Schopenhauer en geestverwanten, en in de psychologie van voor 1950. Voor zijn proefschfrift bestudeerde hij de invloed van Schopenhauers werk op de sociologie van Émile Durkheim.

Copyright © 2014, Jungiaans instituut, Lankforst 26-10, 6538 GX Nijmegen, The Netherlands